ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΠΕΔΙΑΔΑ Ο ΠΗΝΕΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΧΕΛΩΟΣ - (Αθ. Ντάσκα)*

 

1.         Η πεδιάδα και το νερό.

Είναι γνωστό ότι η άρδευση σχεδόν υπερδιπλασιάζει και σταθεροποιεί την παραγωγή και το εισόδημα και δημιουργεί πληθώρα άλλων ευνοϊκών επιπτώσεων στην οικονομία, την κοινωνία και την απασχόληση και κατά συνέπεια πρέπει πάντοτε να επιδιώκεται, όποτε αυτό καθίσταται δυνατό.

Η Θεσσαλική πεδιάδα, η μεγαλύτερη και από τις καλύτερες στη Χώρα, περιέχει καταγεγραμμένα σύμφωνα με το BLR[1] (USA) 4,7 εκ. στρέμματα, κάτω των +300μ. κατάλληλης αρδευσιμότητας, περίπτωση όχι συνηθισμένη στην ελληνική επικράτεια και κατά συνέπεια θα πρέπει να διερευνηθούν πολύ σοβαρά οι δυνατότητες για άρδευση (βροχοπτώσεις στα πεδινά περίπου 400 χλστ. ενώ στα ημιορεινά πάνω από 1000 χλστ.).

Ο ποταμός Πηνειός με λεκάνη περί τα 10.000 km² που διασχίζει την πεδιάδα έχει μεν ένα σημαντικό υδατικό δυναμικό περί τα 3,5 δισ m³/χρόνο λόγω όμως της γεωμορφολογίας του (η λεκάνη του είναι κατά το ήμισυ σχεδόν η ίδια η πεδιάδα) δεν είναι δυνατόν, δυστυχώς, να χρησιμοποιηθεί συνολικά για την άρδευση της πεδιάδας παρά μερικώς ήτοι με περιορισμένες αποθηκεύσεις στις παρυφές της λεκάνης του (περιοχή Πύλης - Μουζακίου κλπ.) και με τις αντλήσεις οι οποίες κατά τα τελευταία χρόνια εξελίχθηκαν (πυκνότητα, βάθος άντλησης, κόστος κ.ά.) σε μάστιγα για το περιβάλλον αλλά και την οικονομία (πρέπει να αντλείται όσο αναπληρώνεται την υγρή περίοδο).

Με το σύνολο των τοπικών αποταμιεύσεων, της τάξης των 700 εκ.m³/χρόνο[2] σε συνδυασμό με την ανάγκη περιορισμού των αντλήσεων σε 400εκ.[3] μπορούν να ικανοποιηθούν επαρκώς 3,0 εκ.[4] στρέμματα ενώ τα υπόλοιπα 1,7 εκ. (4,7-3,0) θα παραμείνουν ή θα επανέλθουν σε ξηρικές καλλιέργειες ή χορτολίβαδα.

Αβίαστα λοιπόν προκύπτει το συμπέρασμα ότι για την πλήρη άρδευση της Θεσσαλικής πεδιάδας πρέπει να αναζητήσουμε υδατικούς πόρους για 1,7 εκ. στρέμματα που σημαίνει 700 εκ.m³/χρόνο ήτοι 600 εκ.m³ για άρδευση και 100 εκ.m³ για άλλες χρήσεις (πληθυσμός 800χιλ. x 100m³/κατ. = 80 » 100εκ.m³) τους οποίους ευτυχώς διαθέτει και μάλιστα σε αφθονία η γειτονική λεκάνη του Αχελώου (ετήσιες απορροές σε δις m³ : Συκιά-ορεινή περιοχή : 1,5, Στράτος-έναρξη πεδιάδας: 3,8, εκβολές : 4,2). Απόληψη 0,7 δις m³ από Συκιά αντιστοιχούν στο 47% της τοπικής απορροής (0,7/1,5) και περίπου στο 18% της θέσης Στράτος (0,7/3,8).

2.         Επιπτώσεις της εκτροπής

Μήπως όμως δημιουργούνται, με την ανωτέρω εκτροπή, προβλήματα στη γειτονική λεκάνη του Αχελώου ;

Ας διερευνήσουμε όλες τις δυνατές περιπτώσεις :

α)   Γεωργική άποψη (είναι γνωστό ότι οι υδάτινοι πόροι κατευθύνονται κατά 80% περίπου στη γεωργία)

Οι γεωργικές εκτάσεις που καλείται να καλύψει με αρδεύσεις ο Αχελώος στη λεκάνη του δεν ξεπερνούν τα 800.000 ή έστω με κάποιες επεκτάσεις το 1 εκ. στρέμματα (πεδιάδες Αγρινίου – Μεσολογγίου) δηλαδή πολύ λίγες σε σχέση με τις δυνατότητες του ποταμού στην περιοχή Στράτος (3,8 δις m³/χρόνο) από όπου αρχίζουν οι γεωργικές εκτάσεις ήτοι αρκετές ακόμα και για 10 εκ. στρέμματα (3,8δις m³: 350m³).

β)    Περιβαλλοντική άποψη

Ο Αχελώος, όντας ρυθμισμένος με σειρά υδροηλεκτρικών έργων, έχει από τη θέση Στράτος (που αρχίζει η πεδιάδα) μέχρι τις εκβολές του παροχές, κατά τους θερινούς μήνες, πολλαπλάσιες από ό,τι θα είχε στη φυσική του κατάσταση (χωρίς ρυθμίσεις). Άρα, δεν υπάρχει περιβαλλοντικό πρόβλημα παροχών πολύ δε περισσότερο, όπως είναι φυσικό, τη χειμερινή περίοδο.

γ)   Ανάγκες ύδρευσης αστικών κέντρων (Πάτρα, Μεσολόγγι κ.ά.) καθώς και αναπτυσσόμενων τουριστικά παραλιακών περιοχών.

Υπάρχουν, όπως αναπτύχθηκε ανωτέρω, απεριόριστες ποσότητες κατάντη Στράτου και μέχρι τις εκβολές αλλά πέραν τούτου αν παρουσιαστεί τέτοια ανάγκη μπορεί να καλυφθεί οικονομικότερα (χωρίς αντλήσεις) από τις τεχνητές λίμνες Μόρνου – Ευήνου (Σχετική μελέτη υπογράφοντος : “Εξασφάλιση και διαχείριση 300εκ.m³ χειμερινών απορροών Σπερχειού για ενίσχυση και εξασφάλιση ύδρευσης Αθήνας, απεξάρτησή της από τη διώρυγα Μόρνου-Ευήνου σε περιπτώσεις απευκταίων περιστατικών καθώς και κάλυψη υφιστάμενων αναγκών ύδρευσης και άλλων περιοχών”.

δ)    Ενεργειακή άποψη

Κατάντη της θέσης Συκιά, από όπου θα γίνει η εκτροπή, υπάρχουν και λειτουργούν τα ακόλουθα υδροηλεκτρικά έργα με τα σχετικά ύψη φραγμάτων: Αυλάκι (90m), Δαφνοζωνάρα (12m), Κρεμαστά (165m), Καστράκι (96m) και Στράτος (26m) και είναι φυσικό η εκτροπή από τη Συκιά 700εκ.m³/χρόνο να μειώνει τη σχετική παραγωγή.

Μετά τους σχετικούς υπολογισμούς η απώλεια ενέργειας που αντιστοιχεί στα 700εκ.m³/χρόνο ανέρχεται σε 600εκ.kwh/χρόνο.

Η απώλεια όμως αυτή μειώνεται σημαντικότατα καθόσον η εκτροπή των 700εκ.m³/χρόνο παράγει στην περιοχή της Θεσσαλίας, πέραν των αρδεύσεων, ενέργεια της τάξης των 350Gwh/χρόνο λόγω της σημαντικής υψομετρικής διαφοράς (σχεδόν 350μ.) Συκιάς – εκτάσεων προς άρδευση στη Θεσσαλία με αποτέλεσμα οι απώλειες σε ενέργεια ουσιαστικά να μηδενίζονται. Επιπλέον προστίθεται και η ηλεκτρική ενέργεια του έργου Συκιάς.

ε)     Συμπέρασμα

Επομένως κανένας σοβαρός λόγος δεν υπάρχει που να εμποδίζει την εκτροπή από τον Αχελώο σχεδόν 700 εκ.m³/χρόνο που λύνει όλα τα προβλήματα στη Θεσσαλία χωρίς καμία απολύτως δυσμενή επίπτωση στην Αιτωλοακαρνανία.

Τουναντίον αν δεν πραγματοποιηθεί η ανωτέρω ενίσχυση από τον Αχελώο θα υπάρξει σύντομα οξύτατο οικολογικό και περιβαλλοντικό πρόβλημα όχι για την Αιτωλοακαρνανία αλλά για τη Θεσσαλία η οποία θα πάρει το δρόμο της ερημοποίησης.

Σημειώνεται ότι η υποβάθμιση τέτοιων καταλλήλων γεωργικών εκτάσεων (ανωτέρω 1) ή η αχρήστευση, όπως πρόσφατα για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πρέπει να μειωθεί στο ελάχιστο και να περιοριστεί στο ανατολικό τμήμα (ακριβότερο νερό λόγω αποστάσεων και περισσοτέρων αντλήσεων). Άλλωστε υπάρχουν αλλού άγονες ή άχρηστες για τη γεωργία εκτάσεις για τέτοια χρήση (οροπέδιο Καθαρού Κρήτης, Αλίπεδα Σπερχειού Φθοιώτιδας και Κάτω Καλαμά Θεσπρωτίας κ.ά.)

3.       Εκτιμώμενη δαπάνη έργων

Έργα κεφαλής ήτοι : Αποπεράτωση Φράγματος Συκιάς ύψους 150μ. και ομώνυμος υδροηλεκτρικός σταθμός για τα υπόλοιπα 800εκ.m3/χρόνο, φράγμα Μουζακίου ύψους 135μ., φράγμα Πύλης ύψους 90μ. και υδροηλεκτρικό Μουζακίου (Η σήραγγα Συκιά-Μουζάκι μήκους 18χλμ. έχει ήδη κατασκευασθεί).	400εκ.€
Εγγειοβελτιωτικά : δύο πλευρικές μεγάλες διώρυγες και στη συνέχεια σύγχρονα αρδευτικά έργα σωληνωτά 1ου, 2ου και 3ου βαθμού υπό πίεση (φυσική σε πολύ μεγάλο ποσοστό) και στοιχειώδες στραγγιστικό και οδικό δίκτυο σε έκταση 1,7εκ. στρέμματα	1.600 εκ.€
Σύνολο :	2.000 εκ.€

 4.     Γεωργοοικονομική – αναπτυξιακή θεώρηση

Δεδομένου ότι η Χώρα μας είναι ελλειμματική σε κτηνοτροφικά προϊόντα που αφορούν γάλα και κρέας (μόσχου) προβλέπεται στις αρδευόμενες πλέον εκτάσεις ευρύτατη καλλιέργεια σχετικών κτηνοτροφικών καλλιεργειών όπως είναι η μηδική και ο αραβόσιτος τόσο χλωρός (ενσιρωση) όσο και για καρπό (στην ίδια κατηγορία και το ευρύτατα καλλιεργούμενο βαμβάκι).

Θεωρώντας ως τυπικές τις τρεις ως άνω καλλιέργειες προκύπτει οικονομικό αποτέλεσμα 170€/στρ. ως τελικό κέρδος και συγκεκριμένα  :

Καλλιέργεια	Παραγωγή (kg/στρ.)		Τιμή (€/kg)	Διαφορά (€/στρ.)	Καθαρά πρόοδος-κέρδος (70%)
	Αρδευόμενες	Ξηρικές
Μηδική	2000	500	0,2	300	210
Αραβόσιτος (ενσιρωση)	8000	1500	0,03	195	137
Αραβόσιτος (καρπός)	1500	400	0,2	220	154

ήτοι μέσος όρος : (210+137+154) / 3 = 167 ≈ 170 €/στρ. (κέρδος)

με ένα πρώτο οικονομικό αποτέλεσμα για την ευστάθεια του έργου :

2.000 εκ. / (1,7εκ. x 170) ≈ 6,9 χρόνια (απόσβεση)

5.       Τρόπος υλοποίησης.

      Το έργο μπορεί να υλοποιηθεί είτε με ανάθεση “πακέτο”[5] όπως επιχειρήθηκε τη 10ετία του ’80 ήτοι ως μελέτη – κατασκευή – χρηματοδότηση αλλά και επιπλέον διαχείριση (ΔΛΣ)[6] είτε με σύσταση ειδικού φορέα όπως σε άλλες χώρες (Γαλλία : εταιρεία Κάτω Ροδανού) η αναλόγου με τους δικούς μας ΓΟΕΒ (Γενικοί Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων Θεσσαλονίκης-Λαγκαδά, Σερρών, Άρτας κλπ.).

   Είναι αξιοπερίεργο ότι σε τόσο μεγάλη έκταση και με πολλούς τοπικούς οργανισμούς (ΤΟΕΒ) δεν υπάρχει ΓΟΕΒ για τεχνική συνδρομή κλπ.

6.    Η πρότασή μας.

Το έργο εκτροπής, έργο κυρίως εγγειοβελτιωτικό, μετά την κατασκευή της σήραγγας των 18 χλμ. προς Θεσσαλία και την ημικατασκευή του φράγματος Συκιάς στον Αχελώο, καθυστερεί επί 20 και πλέον χρόνια λόγω διαφορετικών απόψεων κυρίως παραγόντων της Δυτικής Ελλάδας (συλλογικοτήτων, αυτοδιοικήσεων αλλά και περιφερειαρχών) εμπλέκοντας, ως μη όφειλαν, και το έργο Μεσοχώρας, έργο καθαρά υδροηλεκτρικό, με πληθώρα διοικητικών πράξεων προσφυγών και δικαστικών αποφάσεων με συνέπεια τον περιορισμό του όγκου εκτροπής  από 1000 αρχικά στα 600 και στη συνέχεια στα 250 εκ.m³ το χρόνο και διοικητικές αποφάσεις με απαξιωτικές για το έργο διατυπώσεις όπως «δεν είναι δυνατόν να καταστρέψουμε μία εξαιρετικής σημασίας οικολογικά περιοχή για την ανάπτυξη μιας άλλης» ή «οι υγρότοποι του Αχελώου χρειάζονται τα νερά του» και δικαστικές (ΣτΕ) προσαρμοσμένες, όπως είναι φυσικό, στο ίδιο πνεύμα αν και ετεροχρονισμένα και τελικά μετά από 20 και πλέον χρόνια πισωγυρίσματα το έργο να έχει τεθεί σε χειμερία νάρκη περιμένοντας ίσως κάποια άνοιξη.

Εφόσον λοιπόν το έργο μετατράπηκε σε μία ατέρμονα διελκυστίνδα περιφερειών της Χώρας (ο υπογράφων κατάγεται από άλλη περιφέρεια) αλλά και των μεγάλων πολιτικών κομμάτων σε μία δηλαδή ενδημική ελληνική παθογένεια ίσως το πρόβλημα μπορεί να λυθεί με την προσφυγή σε ξένους ειδικούς κυρίως επί των αρδεύσεων (Αμερικανούς, Ισραηλινούς, Γάλλους, καθηγητές κ.ά.) ώστε να λύσουν τις διαφορές των συμπατριωτών μας γνωματεύοντας για τα σχετικά θέματα (ανάγκες άρδευσης, αναγκαίος όγκος εκτροπής κλπ.) και στη συνέχεια διαμόρφωση με βάση τις γνωματεύσεις μιας διοικητικής τελικής απόφασης χωρίς αμφισημίες και ομιχλώδεις περιβαλλοντικές ευαισθησίες ώστε να προχωρήσει επιτέλους ένα μεγάλο εθνικό σημαντικό έργο.

7.      Αντιπλημμυρικά

Το παρόν άρθρο δεν ασχολήθηκε με τα αντιπλημμυρικά και αποχετευτικά της περιοχής καθόσον, όπως είναι ο κανόνας αυτά προηγούνται ήτοι η διευθέτηση (με τις ζώνες πλημμυρών) του κυρίου αποδέκτη (Πηνειός) και των συμβαλλόντων παραποτάμιων χειμαρροποτάμων του (1^ο στάδιο) καθώς και ένα στοιχειώδες αποχετευτικό δίκτυο της πεδιάδας που καταλήγει στους ανωτέρω κύριους αποδέκτες (δίκτυο 2^ου σταδίου) και στο οποίο καταλήγει το στραγγιστικό δίκτυο (3^ου σταδίου) της κυρίως εγγειοβελτίωσης όπως δείχνεται στο συνημμένο χάρτη 1:500.000.

Φαίνεται όμως ότι τα δίκτυα αυτά δεν έγιναν, όπως στις άλλες πεδιάδες της Χώρας (πχ. Άραχθος-πεδιάδα Άρτας) ή έγιναν και δεν συντηρήθηκαν και φυσικά αποτελούν πλέον την πρώτη προτεραιότητα επέμβασης.

Κατόπιν τούτων θεωρώ σκόπιμο και αναγκαίο να διατυπώσω μερικές σχετικές προτάσεις και για αυτά τα θέματα :

α.   Φράγματα

Επισήμανση όπου υπάρχει δυνατότητα (ανάγλυφο και βροχές) για κατασκευή φραγμάτων στην ημιορεινή και ορεινή περίμετρο της Θεσσαλίας. Έχουν μεγάλη χρησιμότητα, πέραν από την άρδευση, την ενέργεια και την ύδρευση, στην ανάσχεση και ομαλοποίηση των πλημμυρών. Η προτροπή που ακούγεται «δώστε τόπο στα ποτάμια, ξεχάστε τα φράγματα» ισχύει, φρονώ, μόνο για το πρώτο σκέλος της.

β.   Παροχετευτικότητα στα Τέμπη.

Κατά την διευθέτηση, ως ανωτέρω, του αποχετευτικού πρώτου βαθμού να εξετασθεί επισταμένως η παροχετευτικότητα του Πηνειού μέσω του στενού των Τεμπών καθόσον τόσο η επεξεργασία των βροχομετρικών στοιχείων των καταστρεπτικών πλημμυρών της περιόδου 5-9/5/2023, όσο και η υπόθεση κρίσιμων βροχοπτώσεων (³60 χλστ./ωρ.) στο 1/10 της λεκάνης ή και η εφαρμογή εμπειρικών τύπων από τη διεθνή βιβλιογραφία (Fuller-ΗΠΑ, του Turazza-Ιταλία κ.ά.) η παροχή του ποταμού στην είσοδο των Τεμπών, σε τέτοιες περιπτώσεις ξεπερνά τα 6.000 μ³/δλ και με τους περιορισμούς η ανάντη στάθμη στην περιοχή της Λάρισας να μην υπερβαίνει το +65μ. στα δε Τέμπη τα +60μ.

Σε αρνητική περίπτωση πρέπει να εξετασθεί η δυνατότητα επαρκούς διεύρυνσης της διατομής του ποταμού στα Τέμπη ή ακόμα ασφαλέστερα η μερική ή ολική εκτροπή του ποταμού από τη Λάρισα μέσω του ταμιευτήρα[7] Κάρλα στο Αιγαίο με σήραγγα[8] περίπου 10 χιλιομέτρων.

Η πρόταση ίσως φανεί φαραωνική αλλά δεν είναι εφόσον διακυβεύεται η καταστροφή της μεγαλύτερης πεδιάδας της Χώρας και η πιο πυκνοκατοικημένη περιφέρειά της δεδομένων μάλιστα της βεβαιωμένης κλιματικής αλλαγής (έντονα φαινόμενα) και της γεωλογικής και ανθρωπογενούς κατάστασης των Τεμπών σε μία Χώρα με έντονη σεισμικότητα.

γ.   Με τον συνυπολογισμό των έργων της παρούσης παραγράφου η δαπάνη θα κυμανθεί τελικά περί τα 4 δις € αντιπλημμυρικά-αποχετευτικά-εκτροπή (χωρίς δαπάνη απαλλοτριώσεων-αποζημιώσεων) σε διάρκεια περί τα 5 χρόνια. 

*Αθανάσιος Ντάσκας, Γεωπόνος – Πολιτικός Μηχανικός, Υδραυλικός Μηχανικός και Υδρολόγος των Πολυτεχνείου και Πανεπιστημίου GRENOBLE, τ. Προϊστάμενος Δ/νσεων Μελετών και Κατασκευών Υπουργείου Γεωργικής Ανάπτυξης

[1] Bureau of Land Reclamation

[2] Μουζάκι-Πύλη 200, (χωρίς Αχελώο), Ταυρωπός 100, Σμόκοβο 130, Παλιοδερλί 100, Γερακάρι 100, λοιπά 70

[3] Βροχόπτωση 400 χλστ. – 30% (απορροή – διείσδυση – εξάτμιση) = 280χλστ. και με πορώδες 30% : 280x30%»80χλστ. ή 80 m³/στρ. και 4,7x80=380»400 εκ.m³

[4] Με τη γενίκευση σύγχρονων συστημάτων και μεθόδων άρδευσης (σωληνωτά δίκτυα, τεχνητή βροχή, στάγδην άρδευση, εφαρμογή πληροφορικής κλπ.), μπορεί να επιτευχθεί σημαντική μείωση της ποσότητας ανά στρέμμα από 450 παλαιότερα ακόμη και σε 350 m³/χρόνο.

[5] Υπήρξα μέλος της Επιτροπής αξιολόγησης εκ μέρους του Υπουργείου Γεωργικής Ανάπτυξης.

[6] Διοίκηση – Λειτουργία – Συντήρηση

[7] Ταμιευτήρας επιφανείας 50 km² περίπου με ρυθμιζόμενη (διά της σήραγγας) στάθμη διακύμανσης 2μ. δηλαδή εξασφάλιση 100 εκ.m³ νερού για άρδευση 300.000 στρμ. με μανομετρικό < 60μ.

[8] Σήραγγα μήκους 10 χλμ. κλίσης 5‰ διαστάσεων 20x10μ. παροχετευτικότητας, πλέον των 6.000 m³/sec και δαπάνης περί τα 200 εκ. €.

Eνημερωθείτε για τα νέα του blog

- Από την σελίδα μας στο fb

- Από την ομάδα μας στο fb