Περί σχεδιασμού του πρωτογενούς τομέα της γεωργίας (Χρ. Τσαντήλας)*

 

Πριν έναν χρόνο περίπου, αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, σε συνέντευξή του στη «Ναυτεμπορική» (9-7-24) [1], ανακοίνωσε τον «σχεδιασμό του εγχώριου αγροτικού τομέα», υλοποιώντας, όπως είπε, την «εκφρασμένη πρόθεση της κυβέρνησης για προτεραιοποίηση των αγροτικών ζητημάτων…» με βάση τα πορίσματα της έκθεσης Πισσαρίδη [2] για την «ενίσχυση της παραγωγικότητας, τη συστηματική αύξηση των εξαγωγών και τη στενότερη διασύνδεση της παραγωγής με την τεχνολογία και την καινοτομία».

Στην εν λόγω συνέντευξη ο υπουργός μίλησε για «αγροτικό χωροταξικό» σχεδιασμό, ο οποίος βασίζεται σε τρεις πυλώνες : τον προσδιορισμό του εγχώριου παραγωγικού μοντέλου, την ταυτότητα της αγροτικής γης, αλλά και τον επαναπροσδιορισμό του κατ’ επάγγελμα αγρότη και των υποχρεώσεων που τον ακολουθούν», τα οποία όντως έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα στον σχεδιασμό του Πρωτογενούς Τομέα της Γεωργίας (ΠΤΓ). Πρέπει να ομολογηθεί ότι οι δηλώσεις αυτές προκάλεσαν δικαιολογημένο ενδιαφέρον, γιατί πρώτη φορά ακούγονταν από υπουργό της σημερινής κυβέρνησης τέτοιες απόψεις. Ανήκοντας στους μη ευκολόπιστους, συγκράτησα την αισιοδοξία μου για να δω πώς θα εξελιχθούν οι εξαγγελίες του υπουργού, οι οποίες, αν και αποσπασματικές, είναι σίγουρα σε θετική κατεύθυνση.

Ας δούμε, λοιπόν, τι έγινε έναν χρόνο μετά τις εξαγγελίες για τον «αγροτικό χωροταξικό σχεδιασμό» :

Εγχώριο παραγωγικό μοντέλο : Στη συνέντευξη ο υπουργός πολύ σωστά επισημαίνει ότι «η Ελλάδα δεν έχει παραγωγικό μοντέλο. Δεν ξέρουμε τι καλλιεργούμε, για ποιον λόγο και πού, και πώς πρέπει να το διαθέσουμε, δημιουργώντας υπεραξία για εμάς…».

Ποιο, όμως, αλήθεια μοντέλο προωθεί η κυβέρνηση ; Μέχρι στιγμής έχουμε δει τις προτάσεις της HVA, που για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας προτείνουν τη μετατροπή του σημερινού μοντέλου των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων οικογενειακής μορφής σε ένα μοντέλο βιομηχανικής παραγωγής, με συγκέντρωση της γης σε μία τεράστια μονάδα, με βασικό στόχο τη μείωση του κόστους παραγωγής. Επίσης, βλέπουμε την προώθηση δημιουργίας μεγάλων θερμοκηπιακών μονάδων για παραγωγή στοχευμένων προϊόντων, με απώτερο σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας μέσω της μείωσης του κόστους παραγωγής.

Εκ πρώτης όψεως τα σχέδια αυτά ακούγονται λογικά, αλλά δεν απαντούν στις συνέπειες που θα προκαλέσει η εφαρμογή τους, όπως η μαζική «αποβολή» από το αγροτικό επάγγελμα μεγάλου αριθμού αγροτών και η απεμπόληση των πλεονεκτημάτων που προσφέρει η βιοποικιλότητα της χώρας, η οποία είναι ιδιαίτερα μεγάλη και είναι στο επίκεντρο της στρατηγικής της Ε.Ε. Για να γίνει κατανοητή η σημασία των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων που κυριαρχούν (και) στην Ελλάδα αναφέρεται ότι το 84% του συνολικού αριθμού των γεωργικών εκμεταλλεύσεων παγκοσμίως ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία και ότι, αν και κατέχουν μόλις το 12% της συνολικής έκτασης γεωργικής γης, παράγουν περίπου το 35% της συνολικής παγκόσμιας ποσότητας τροφίμων [3]. Στην Ε.Ε. το 63,8% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που το 2020 ανέρχονταν σε 9,1 εκατ., έχει έκταση μικρότερη των 50 στρ. και σε ποσοστό 93% περίπου είναι οικογενειακής μορφής [4], όπως και στη χώρα μας, και στόχος είναι η ενίσχυσή τους. Τόσο δύσκολο είναι να κατανοηθεί ότι η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής γεωργίας δεν μπορεί να βασίζεται στην αύξηση των αποδόσεων μόνο, αλλά κυρίως στην ποιότητα των προϊόντων που ευνοείται σημαντικά από τις εδαφοκλιματικές της συνθήκες και τη σημαντική βιοποικιλότητά της;

Ταυτότητα αγροτικής γης : Είναι πολύ θετική η διαπίστωση του υπουργού ότι «…η λογική καλλιέργειας για την επιδότηση είχε ως αποτέλεσμα να μη βλέπουμε σε ποιες περιοχές αποδίδει καλύτερα κάθε καλλιέργεια». Για παράδειγμα, βαμβάκι καλλιεργείται στη Δυτική Μακεδονία με απόδοση 120 kg/στρ. περίπου και στη Λάρισα με απόδοση περί τα 400 kg/στρ. και αυτό συμβαίνει επειδή η επιδότηση είναι ίδια, αφού υπολογίζεται με βάση την καλλιεργούμενη έκταση και όχι την ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος. Αλήθεια, πότε η γραφειοκρατία της Ε.Ε. θα κατανοήσει ότι αυτή η ρύθμιση είναι καταστροφική ;

Όμως, εδώ δεν κατανοούμε γιατί αυτό το ζήτημα δεν το λύνουμε μόνοι μας. Είναι πολύ σωστό να γίνει ζωνοποίηση της γεωργικής παραγωγής. Όμως, για να γίνει θα πρέπει να προηγηθεί η αγροοικολογική ζωνοποίηση με βάση τα εδαφοκλιματικά χαρακτηριστικά που καθορίζουν την καταλληλότητά τους για το είδος της γεωργικής παραγωγής (αγροοικολογικές ζώνες), κάτι που το φωνάζουμε πολλά χρόνια τώρα, αλλά δυστυχώς δε φαίνεται να εισακούεται.

Στο θέμα αυτό ειλικρινά προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη μεγάλη αντίφαση, από τη μια να αναγνωρίζεται η ανάγκη ζωνοποίησης της έκτασης με βάση τα χαρακτηριστικά της γης για την καλύτερη αξιοποίησή της, αλλά από την άλλη να αφήνεται τελείως απροστάτευτη και να διευκολύνεται με κάθε τρόπο η αλλαγή χρήσης της σε άλλους τομείς, όπως η παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταϊκά συστήματα (ΦΒΣ), για τα οποία, μάλιστα, υπάρχει έντονη αντίδραση των πραγματικών γεωργών.

Άλλο τρανταχτό παράδειγμα αδιαφορίας για την προστασία της γεωργικής γης ο ν. 4178/2013 με τον οποίο εκατ. στρ. γεωργικής γης πέριξ του οδικού δικτύου της χώρας μπορούν να αλλάξουν χρήση, χωρίς κανέναν περιορισμό. Ακόμα, η μη δημιουργία των σχεδίων βόσκησης δεκάδες χρόνια τώρα είδαμε πού μπορεί να οδηγήσει μέσα από το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, για να αναφέρουμε χαρακτηριστικά παραδείγματα της έλλειψης φροντίδας για τη γεωργική γη.

Επαναπροσδιορισμός του επαγγέλματος του αγρότη : Τα όσα τραγικά αποκαλύπτονται τελευταία στο πλαίσιο του σκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ οφείλονται και στο γεγονός ότι στην Ελλάδα το επάγγελμα του αγρότη προσφέρεται για κάθε μορφής επιλογές, με τις οποίες κάποιος μπορεί σχεδόν ανενόχλητα να ωφελείται οικονομικά, χωρίς να καταβάλει ιδιαίτερες προσπάθειες. Δε χρειάζεται καν να έχεις δική σου γη για να συμμετέχεις στις ευκαιρίες, αρκεί να νοικιάζεις γη. Δεν απαιτείται καμία πιστοποίηση επαγγέλματος, όπως γίνεται με όλες τις ειδικότητες που συμμετέχουν στην αγορά εργασίας. Γίνεσαι πολύ εύκολα (και) «αγρότης», έστω με κάποιους περιορισμούς σε σχέση με τους πραγματικούς αγρότες, αλλά στις μεγάλες ευκαιρίες, όπως αυτές των επιδοτήσεων, οι δυνατότητες για να συμμετάσχεις στο/α πάρτι μεγεθύνονται, εάν προσκομισθούν και κάποια ακόμα στοιχεία, όπως π.χ. οι κομματικές σχέσεις με το κυβερνών κόμμα. Η έννοια του αγρότη και του αγροτικού επαγγέλματος δεν είναι η ίδια σε ολόκληρο τον κόσμο. Ποικίλλει ανάλογα με το μέγεθος της έκτασης των χωρών και τη διαθεσιμότητα της γης, αλλά και το οικονομικό και πολιτικό τους σύστημα, για να αναφερθούν δύο σοβαροί παράγοντες. Στην Ελλάδα οι σχετικές έννοιες προσεγγίζουν περισσότερο στις έννοιες που είναι αποδεκτές από τον Οργανισμό Γεωργίας και Τροφίμων (FAO) και πρέπει να αποτελούν τη βάση για τη διαμόρφωση των σχετικών πολιτικών, λαμβάνοντας ασφαλώς υπ’ όψιν και των σχετικών ρυθμίσεων της Ε.Ε. που δεσμεύουν τη χώρα ως μέλος της. Στη χώρα μας δεν υπάρχει σαφές νομικό πλαίσιο που να καθορίζει τις προϋποθέσεις της απόκτησης της ιδιότητας του πραγματικού αγρότη με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του.

Τι πρέπει, λοιπόν, να γίνει; Ύστερα από όσα απίστευτα αποκαλύπτονται για τον ΟΠΕΚΕΠΕ, θεωρούμε ότι ήρθε πραγματικά η ώρα να ανοίξει δημόσια ο διάλογος για την τύχη του Πρωτογενούς Τομέα της Γεωργίας, που πρέπει να καταλήξει σε ένα χωροταξικό σχέδιο για τη Γεωργία της χώρας στις σύγχρονες οικονομικοκοινωνικές και κλιματικές συνθήκες, λαμβάνοντας πολύ σοβαρά υπ’ όψιν και τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Η συζήτηση θα πρέπει να αφορά :

* Τους στόχους που πρέπει να εξυπηρετεί ο ΠΤΓ, που κατά την άποψή μας θα πρέπει να είναι η επισιτιστική ασφάλεια της χώρας και σε δεύτερο βαθμό οι εξαγωγές. Σημειώνεται ότι το μόνο προϊόν στο οποίο έχει αυτάρκεια η χώρα μας είναι οι ελιές και το λάδι, σε όλα τα άλλα προϊόντα είναι ελλειμματική.

* Την καταγραφή και αξιολόγηση των βασικών συντελεστών της γεωργικής παραγωγής (φυτικής, δασικής, ζωικής, αλιευτικής) και τη νομική τους θωράκιση με βάση και τις επιταγές του συντάγματος (άρθρο 24). Πιο συγκεκριμένα, με βάση τις προβλέψεις για το κλίμα, την κατάσταση των εδαφών (με δημιουργία νέου επικαιροποιημένου εδαφολογικού χάρτη) και του νερού (με έγκαιρη εφαρμογή των ΣΔΛΑΠ, που δυστυχώς εκπονούνται μόνο για την αποφυγή προστίμων από την Ε.Ε.), τις απαιτήσεις του φυτικού και ζωικού κεφαλαίου στις νέες συνθήκες (αναδιάρθρωση καλλιεργειών με βάση τα νέα κλιματικά δεδομένα), πρέπει να οριοθετηθεί η αγροτική γη (κλίμα, έδαφος, νερό), να γίνουν οι αγροοικολογικές ζώνες και να αναδιαρθρωθεί η παραγωγή με βάση τις προτεραιότητες που θα καθοριστούν στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ, στη διαμόρφωση της οποίας η χώρα πρέπει να παίξει καθοριστικό ρόλο, σε συνεργασία με τις μεσογειακές χώρες που έχουν παρόμοιες συνθήκες.

* Με βάση όλα αυτά, τα οποία απαιτούν πολύ σοβαρές αποφάσεις και τομές που θα αγγίξουν ακόμη και το κληρονομικό δίκαιο και το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, ώστε η γη να συνεχίσει να χρησιμοποιείται για τον κύριο σκοπό που θα έχει αποφασίσει η Πολιτεία (επισιτιστική επάρκεια) και όχι από διάφορα οικονομικά συμφέροντα (παραγωγή ενέργειας), θα μπορέσει να διαμορφωθεί ένα χωροταξικό σχέδιο για τον ΠΤΓ, το οποίο θα προσαρμόζεται στις συνθήκες που θα διαμορφώνονται κάθε φορά. Το σχέδιο αυτό θα συμβάλλει στην κατά το δυνατόν εξασφάλιση της επισιτιστικής επάρκειας και στην αποφυγή της ερημοποίησης της υπαίθρου.

Μπορούν γίνουν όλα αυτά; Η απάντηση είναι θετική με βάση την εμπειρία άλλων χωρών. Απαιτούνται για τον σκοπό αυτόν η συνειδητοποίηση από το πολιτικό σύστημα και την κοινωνία της αδήριτης ανάγκης να γίνουν και η λεγόμενη ισχυρή πολιτική βούληση. Είναι αισιόδοξες οι προοπτικές για κάτι τέτοιο; Με τα σημερινά δεδομένα δείχνει πολύ δύσκολο, αλλά για την κοινωνία δεν υπάρχει άλλη επιλογή από τη συνεχή διεκδίκηση για την υλοποίησή τους.

[1]. https://www.pressreader.com/greece/naftemporiki/20240709/page/3/textview.
[2]. Πισσαρίδης και συν. 2020. Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία. Τελική Έκθεση. Σελ. 244.
[3]. Lowder et al. 2021. Which farms feed the world and has farmland become more concentrated? World Development. 142:105455.
[4]. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Farms_and_farmland_in_the_European_Union_-_statistics.

* Χρ. Τσαντήλας,  γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).

ΠΗΓΗ : ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ