Νερά - Γεωργία - Περιβάλλον: Περιβάλλον, Θεσσαλία και Γεωργία

Στις 5 Ιουνίου κάθε χρόνο γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα του Περιβάλλοντος.

Το Περιβάλλον βρίσκεται σε κίνδυνο υποβάθμισής καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται και θα φτάσει τα 9 δις μέχρι τα μέσα του αιώνα. Παράλληλα η κατανάλωση συνεχώς αυξάνεται καθώς νέα στρώματα πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες χώρες αρχίζουν και αυτά να μετέχουν στην ευημερία που μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν προνόμιο ενός μικρού μέρους του πληθυσμού του Πλανήτη. Αν σε αυτό προσθέσουμε τις κακές καταναλωτικές συνήθειες και τη σπατάλη πόρων τότε έχουμε ως αποτέλεσμα τον πλανήτη να μπορεί να καλύψει με ανανεώσιμες πηγές μόνο μέρος της κατανάλωσης κάθε χρόνου.

Ήδη κάθε χρόνο μετά τον Αύγουστο καταναλώνουμε πόρους που δεν θα υπάρχουν για τις επόμενες γενιές. Ένα μέλλον δυσοίωνο για την ανθρωπότητα.

Ας μεταφερθούμε όμως στην άμεση γειτονιά μας τη Θεσσαλία και ας δούμε τι έχουμε μπροστά μας κυρίως σε σχέση με τη γεωργία μας. Η Θεσσαλία βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο οικολογικής καταστροφής που μπορεί να οδηγήσει σε ερημοποίηση. Χρειάζονται άμεσα μέτρα για να περιορίσουμε όσο γίνεται τους κινδύνους και να αποτρέψουμε τη καταστροφή. Ας δούμε τα προβλήματα.

Η Θεσσαλία καλλιεργούσε 5.000.000 στρέμματα και πότιζε τα μισά. Αυτό επιτεύχθηκε με ληστρική εκμετάλλευση των αποθεμάτων νερού των υπόγειων υδροφορέων. Επετράπη στους αγρότες να κάνουν ανεξέλεγκτα γεωτρήσεις πληρώνοντας οι ίδιοι το κόστος. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο έγιναν μόνο δύο ουσιαστικά έργα ταμίευσης των χειμερινών νερών (ταμιευτήρες Πλαστήρα και Σμοκόβου και τελευταία η Κάρλα), μερικά μικρότερα ημιτελή (Ληθαίος, Αγιονέρι που σέρνονται) και περισσότερα μικρού μεγέθους και υψηλού κόστους (μικροί ταμιευτήρες) διάσπαρτα στη πεδιάδα. Χάρη σε αυτά, στην ποικιλία των μικροκλιμάτων της, το μεγαλύτερο κλήρο, την ικανότητα των αγροτών και κτηνοτρόφων της και την εκμηχάνιση κατάφερε να έχει ένα κύκλο εργασιών 300 €/στρ. όταν ο μ. ο. της χώρας είναι 200 €/στρ.

Δυστυχώς η εικόνα αυτή φθίνει συνεχώς. Η καλλιεργούμενη έκταση μειώνεται, οι αρδευόμενες καλλιέργειες το ίδιο ενώ η εξάντληση των υδροφορέων προκαλεί είσοδο θαλασσινού νερού που θα κάνει τα νερά ακατάλληλα για κάθε χρήση. Η έλλειψη έργων ταμίευσης νερού αρχίζει να δημιουργεί και παράλληλα προβλήματα όπως οι ανεξέλεγκτες ροές νερού από έντονες βροχοπτώσεις που αναμένονται από τη κλιματική κρίση. Κάτι που είδαμε θεαματικά με το πρόσφατο φαινόμενο του Ιανού στην Δυτική Θεσσαλία. Αυτό που δεν είδαμε ακόμα είναι την έλλειψη αποθεμάτων νερού σε περιόδους ξηρασίας που επίσης αναμένονται από τη κλιματική κρίση.

Η εξάντληση των υδροφορέων είναι ίσως το μεγαλύτερο οικολογικό πρόβλημα της Θεσσαλίας (κυρίως της Ανατολικής) αλλά όχι το μόνο. Η διάβρωση των εδαφών είναι ένα δεύτερο τεράστιο πρόβλημα της Θεσσαλίας με τις πολλές λοφώδης περιοχές και επικλινείς καλλιεργούμενες εκτάσεις. Εκτιμάται ότι 1,5 εκατομμύριο στρέμματα υφίστανται απώλειες εδάφους πάνω από 1 χιλιοστό το χρόνο. Και αυτό διαρκεί πολλά χρόνια (σχεδόν από τη 10ετία του 1930) όταν έγιναν οι εκχερσώσεις με τα πρώτα ερπυστριοφόρα τρακτέρ που άρχισαν τότε να χρησιμοποιούνται. Σε πολλές περιπτώσεις το επιφανειακό έδαφος έχει απομακρυνθεί και η από κάτω μάργα (ένα λευκό ασβεστώδες υλικό) ή το πέτρινο υπέδαφος έχει βγει στην επιφάνεια κάνοντας τα εδάφη άγονα. Το φαινόμενο έγινε ιδιαίτερα αισθητό με τον Ιανό καθώς τεράστιες επικλινείς εκτάσεις στη Καρδίτσα και στα Φάρσαλα έχασαν πολύτιμο γόνιμο έδαφος. Οι επιπτώσεις φαίνονται στις φετινές καλλιέργειες που ξεχωρίζουν τα διαβρωμένα τμήματα. Φυσικά ένα όργωμα και ανακάτεμα του εδάφους κρύβει το πρόβλημα κάτω από το χαλί αλλά η καταστροφή δεν θα αργήσει να γίνει οριστική και τότε θα κλαίμε.

Η ρύπανση των υπογείων υδάτων είναι ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα της Θεσσαλίας. Ήδη περιοχές από το Βελεστίνο μέχρι τη Φάρσαλα έχουν υπόγεια νερά ακατάλληλα για ανθρώπινη κατανάλωση. Τα Φάρσαλα πίνουν εμφιαλωμένο νερό εδώ και χρόνια.

Η γονιμότητα των εδαφών συνεχώς μειώνεται. Η συνεχής κατεργασία του εδάφους με όργωμα, η μη χρήση αμειψισπορών, η αφαίρεση ή καύση των φυτικών υπολειμμάτων και η μη χρήση οργανικών υλικών όπως οι κοπριές για λίπασμα έχουν μειώσει την οργανική ουσία των εδαφών μας και τη βιοποικιλότητα του εδάφους. Η διατήρηση των επιπέδων της παραγωγής επιτυγχάνεται με υψηλότερες εισροές που ανεβάζουν το κόστος παραγωγής και επιβαρύνουν το περιβάλλον.

Η έλλειψη οποιουδήποτε προγράμματος που να περιορίζει τα προβλήματα είναι εμφανής. Ακόμα και εκεί που υποτίθεται ότι υπάρχουν όπως το πρόγραμμα νιτρορύπανσης όλοι γνωρίζουν ότι εφαρμόζεται μόνο στα χαρτιά.

Η νέα ΚΑΠ φαίνεται να φέρνει σημαντικές αλλαγές στις πρακτικές προστασίας του περιβάλλοντος που θα είναι προϋπόθεση για τις επιδοτήσεις. Μείωση των εισροών χημικών (λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων), μείωση των απωλειών θρεπτικών στοιχείων θα μπουν στη ζωή μας. Η εμπορία μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου όπως η ενσωμάτωση άνθρακα στο έδαφος θα φέρει στο προσκήνιο καλλιεργητικές πρακτικές που το επιτυγχάνουν. Πρέπει να πάρουμε άμεσα μέτρα αναζωογόνησης των εδαφών και προστασίας τους από τη διάβρωση και την υποβάθμιση. Όλα αυτά μαζί με μια εθνική αγροτική πολιτική που θα οδηγήσει σε καλλιέργειες υψηλής αξίας για να βελτιώσουμε τη ζωή των αγροτών και της κοινωνίας. Χρειαζόμαστε άμεσα ένα προγραμματισμό που θα είναι σοβαρός και ελέγξιμος. Γιατί τα προγράμματα της νέας ΚΑΠ φαίνεται ότι θα αξιολογούνται κάθε δύο χρόνια οπότε οι συνήθεις πονηριές μας δεν θα περνούν απαρατήρητες.

Χρειαζόμαστε επομένως να εκπονήσουμε άμεσα ένα πρόγραμμα προστασίας του περιβάλλοντος με ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων νερό και έδαφος.

Ορθή διαχείριση του νερού με ταμιεύσεις στις γύρω από τη πεδιάδα ορεινές περιοχές που θα εξασφαλίσουν αποθέματα νερού για περιόδους ξηρασίας, να εξασφαλίσουν επιφανειακό νερό για να σταματήσει η άντληση από τους υπόγειους υδροφορείς που θα αποκατασταθούν σταδιακά, θα ρυθμίσουν τις απορροές αποτρέποντας πλημύρες ενώ θα εξασφαλίσουν τη βάση για μια παραγωγική γεωργία που θα διατηρήσει τη ζωή στη Θεσσαλία κα θα παράγει πολύτιμα τρόφιμα για τον αυξανόμενο πληθυσμό. Ταυτόχρονα μέτρα προστασίας του φυσικού πόρου εδάφους με ορθές καλλιεργητικές πρακτικές (αμειψισπορές, μειωμένη κατεργασία, συνεχή κάλυψη του εδάφους) που θα εξασφαλίζουν τη γονιμότητα του και θα το προστατεύουν από διάβρωση. Το πρόγραμμα είναι μακροχρόνιο και το πολιτικό σύστημα πρέπει να αποφασίσει να εκπονήσει και εφαρμόσει για να έχει μέλλον η Θεσσαλία αλλά και η χώρα μας.

*Ο Φάνης Γέμτος, είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ενημερωθείτε για τα νέα του blog "Νερά - Γεωργία - Περιβάλλον" :

- Από την σελίδα μας στο fb