Στοιχεία και στατιστικά για την υδροδότηση της Αττικής - (Γιώργος Τσαβδάρης)*

 

ΝΕΡΟ.

Ένας άρρηκτος δεσμός ζωής δένει τον άνθρωπο με το νερό. Δεν είναι μόνο το στοιχειώδες αγαθό για την επιβίωσή του πάνω στον πλανήτη μας. Το νερό είναι και σύμμαχός του στον αγώνα για συνεχή βελτίωση της ποιότητας της ζωής του.

Η Αττική ήταν πάντα μια περιοχή φτωχή σε βροχοπτώσεις γι΄ αυτό και τα υδάτινα αποθέματά της ποτέ δεν ήταν αρκετά. Από πολύ νωρίς λοιπόν οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να αναπτύξουν πρωτογενή συστήματα συλλογής και διαχείρισης του νερού για την υδροδότηση της πόλης, τα οποία εξελίχθηκαν με το πέρασμα του χρόνου και την πρόοδο της τεχνολογίας. Υδραγωγεία, κρήνες, φρεάτια, δεξαμενές αποθήκευσης νερού, δίκτυα διανομής και μεταγενέστερα κατασκευή φραγμάτων, εγκαταστάσεων επεξεργασίας του νερού και εργαστηρίων ποιοτικού του ελέγχου, αλλά και έργα αποχέτευσης και επεξεργασίας λυμάτων, αρδευτικά και αντιπλημμυρικά είναι μερικές πτυχές από την ιστορική πορεία των έργων που εδώ και χιλιάδες χρόνια αναπτύσσονται για την εξασφάλιση της υδροδότησης, της υγιεινής και της ποιότητας ζωής των κατοίκων της Αττικής γης.

Η Αθήνα δέχεται περίπου 400 χιλιοστά ανά έτος, ποσό από τα μικρότερα στην χώρα. Το δε έτος 1989 ήταν όπου το Θησείο στο κέντρο της πόλης, κατέγραψε 150.2 χιλιοστά μόνο, σε ολόκληρο το έτος και το Ελληνικό 159 mm. Αν και αυτό δεν είναι το επίσημο ελάχιστο του Θησείου αφού το 1898 καταγράφηκαν 115.7 χιλιοστά για όλο το έτος!

Προϊστορία - Κλασική Eποχή

Ο Ποσειδώνας και η Αθηνά ήταν οι δύο Ολύμπιοι θεοί, που σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία διεκδίκησαν να δώσουν ο καθένας το όνομά του στην πόλη που είχε ιδρύσει ο Θησέας στο Λεκανοπέδιο

της Αττικής. Στον μεταξύ τους αγώνα ο Ποσειδώνας πρόσφερε ως δώρο για την πόλη το Νερό, ενώ η Αθηνά πρόσφερε το Ελαιόδεντρο. Οι κάτοικοι της πόλης απέρριψαν το δώρο και το όνομα του Ποσειδώνα και προτίμησαν εκείνα της Αθηνάς, γεγονός που εξόργισε το θεό του Νερού. Την πόλη λοιπόν που υποτίμησε την αξία του δικού του δώρου, ο Ποσειδώνας την τιμώρησε καταδικάζοντάς την να ταλαιπωρείται στο διηνεκές από το πρόβλημα της λειψυδρίας. Έτσι, σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία η Αθήνα «πλήρωνε» και «πληρώνει» ακριβά, ακόμα και στη σύγχρονη εποχή, την αχαριστία που έδειξε στον εύθικτο θεό.

Ο μύθος αυτός βέβαια δεν αποτελεί παρά μια μεταφυσική ερμηνεία του προβλήματος των λιγοστών υδάτινων πηγών της Αττικής, αποδίδοντάς το στην κατάρα του Ποσειδώνα. Αποτυπώνει ωστόσο και

την παλαιότητα του προβλήματος άρα και το μέγεθος της ταλαιπωρίας που έχουν υποστεί μέσα στο χρόνο οι Αθηναίοι.

Ποτάμια

Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι από τα ποτάμια που έρρεαν στην επιφάνεια της Αττικής γης, μόνο ο Ιλισός και ο Κηφισός μπορούν να θεωρηθούν ποτάμια με την ευρύτερη έννοια. Παρά τις βαθιές γραμμές τους τα νερά τους ήταν λιγοστά. Ο Ηριδανός, ο Κυκλόβορος και ο Ποδονίφτης περισσότερο ως χείμαρροι μπορούν να χαρακτηριστούν, καθώς γέμιζαν μόνο κατά τις βροχερές ημέρες. Τα λιγοστά ωστόσο νερά του Λεκανοπεδίου ήταν άριστης ποιότητας και οι Αθηναίοι που τα έπιναν χαρακτηρίζονταν «εύφωνοι», «ευ-μνήμονες» και «προσηνείς».

Πηγές

Έτσι, λόγω της ανεπάρκειας άλλων πηγών υδροληψίας η ύδρευση της Αθήνας γινόταν κυρίως από πηγές και πηγάδια. Περίφημη ήταν η πηγή της Καλλιρρόης (πηγή Ιλισού). Πηγές ανάβλυζαν και από το λόφο της Ακρόπολης, όπως η Κλεψύδρα, η ʼγλαυρος, οι Πηγές του Ασκληπιείου, η Ερεχθηίδα Θάλασσα.

Από την αρχαιότητα έως την τουρκοκρατία.

Η Αθήνα αντιμετώπιζε έντονα προβλήματα λειψυδρίας από την αρχαιότητα. Τα επιφανειακά νερά ήταν πάντα λιγοστά και η υδροδότηση της πόλης γινόταν συνήθως από πηγές και πηγάδια. Παράλληλα, υπήρχαν πολλές κρήνες διάσπαρτες μέσα στην πόλη, όπως και πλήθος δεξαμενών, στις οποίες συγκεντρωνόταν βρόχινο νερό.

Από τα γνωστότερα αρχαία υδραγωγεία ήταν το Πεισιστράτειο, που κατασκευάστηκε από τον τύραννο Πεισίστρατο το 530 π.Χ. και αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού. Όμως, το σημαντικότερο έργο για την υδροδότηση της Αθήνας ήταν το Αδριάνειο Υδραγωγείο(Εικονα 3) που κατασκευάστηκε από το 134 μ.Χ. έως και το 140 μ.Χ. από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Ανδριανό. Το Αδριάνειο Υδραγωγείο ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας και κατέληγε στο Λυκαβηττό, όπου και κατασκευάστηκε η Αδριάνειος Δεξαμενή.

Το Αδριάνειο Υδραγωγείο και η Δεξαμενή λειτούργησαν, υδροδοτώντας την περιοχή της Αθήνας μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας. Τότε πια το Υδραγωγείο εγκαταλείφτηκε, με αποτέλεσμα να πέσουν τα σαθρά τοιχώματά του. Υπο αυτές τις συνθήκες, οι Αθηναίοι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στράφηκαν στην κατασκευή πηγαδιών στα σπίτια τους.

1833 - 1925

Κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα σημειώθηκαν πολλές καταστροφές στην υδροδοτική υποδομή της πόλης. Συνεπώς, μετά την απελευθέρωση, το υδροδοτικό πρόβλημα της Αθήνας ήταν οξύτατο. Με πρωτοβουλία της εκάστοτε δημοτικής αρχής έγιναν σημαντικά έργα, όπως επισκευές και καθαρισμοί του Αδριάνειου Υδραγωγείου, το οποίο τέθηκε και πάλι σε λειτουργία το 1840.

Το 1870 ανακαλύφτηκε και η Αδριάνειος Δεξαμενή, η οποία ανακατασκευάστηκε και λειτούργησε μέχρι το 1940.

Σημαντική ήταν και η κατασκευή άλλων μικρών υδραγωγείων, χωρίς ωστόσο τα έργα αυτά να έχουν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Εντελώς ανεπαρκείς ήταν και οι 55 περίπου δημοτικές βρύσες που υπήρχαν στην Αθήνα, οι οποίες συνεισέφεραν ελάχιστα, έως και καθόλου, στις καθημερινές ανάγκες της κατανάλωσης νερού. Για αυτό έκαναν χρυσές δουλειές οι νερουλάδες που μετέφεραν και πουλούσαν νερό στην Αθήνα από τις πηγές γειτονικών χωριών, όπως της Κηφισιάς και του Αμαρουσίου.

1925 - Σήμερα

Η αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας, κυρίως μετά τη μικρασιατική καταστροφή, δημιούργησε νέες ανάγκες.

Το 1925 ξεκίνησε η κατασκευή των πρώτων σύγχρονων έργων ύδρευσης στην περιοχή της Πρωτεύουσας, με την υπογραφή της σύμβασης μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου, της Αμερικανικής Εταιρίας ULEN και της Τράπεζας Αθηνών. Το πρώτο μεγάλο έργο ήταν η κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα (Εικονα 4 και 5).

Για την κατασκευή του φράγματος (1926 - 1929) εργάστηκαν περίπου 900 άνθρωποι. Το φράγμα είναι επενδεδυμένο με πεντελικό μάρμαρο, ιδιαιτερότητα που το καθιστά μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο! Για τη μεταφορά του νερού στην Αθήνα κατασκευάστηκε η σήραγγα Μπογιατίου, μήκους 13,4 χλμ. Το 1956 λόγω της συνεχιζόμενης αύξησης του πληθυσμού της Αθήνας χρησιμοποιήθηκαν τα νερά της φυσικής λίμνης Υλίκης, στη Βοιωτία. Η Υλίκη έχει την ιδιαιτερότητα να βρίσκεται σε περιοχή χαμηλού υψομέτρου. Έτσι, για να γίνει εφικτή η άντληση του νερού, λειτουργούν πλωτά και χερσαία αντλιοστάσια. Το κεντρικό αντλιοστάσιο της Υλίκης είναι σήμερα το μεγαλύτερο στην Ευρώπη.

Μείζονος σημασίας για την υδροδότηση της Αθήνας είναι το τεχνικό έργο που έγινε στον ποταμό Μόρνο το 1981. Το φράγμα που βρίσκεται επί του ποταμού Μόρνου, είναι το ψηλότερο χωμάτινο φράγμα της Ευρώπης, ύψους 126 μέτρων. Το νερό φτάνει στην Αθήνα διαμέσου του υδραγωγείου του Μόρνου, του δεύτερου μεγαλύτερου υδραγωγείου στην Ευρώπη.

Ένα άλλο μεγάλο έργο που ενισχύει την υδροδότηση της Αθήνας είναι η εκτροπή του ποταμού Ευήνου προς τον ταμιευτήρα του Μόρνου με την κατασκευή φράγματος και σήραγγας, έργο που ολοκληρώθηκε το 2001. Η ενωτική σήραγγα προσαγωγής που μεταφέρει τα νερά του Ευήνου στον ταμιευτήρα του Μόρνου, μήκους 29,4 χλμ., ολοκληρώθηκε σε διάστημα λιγότερο των δύο ετών, γεγονός που αποτελεί παγκόσμιο επίτευγμα για την ολοκλήρωση σήραγγας μεγάλου μήκους.

Για τη μεταφορά του ακατέργαστου νερού, από τους ταμιευτήρες προς στην Αττική κατασκευάστηκαν δύο μεγάλα υδραγωγεία, του Μόρνου και της Υλίκης, καθώς και ενωτικά υδραγωγεία, μέσω των οποίων επικοινωνούν μεταξύ τους τα δύο κύρια υδραγωγεία. Μέσω των υδραγωγείων του Μόρνου και της Υλίκης το ακατέργαστο νερό μεταφέρεται στις τέσσερις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ) του Γαλατσίου, τoυ Πολυδενδρίου, των Αχαρνών και του Ασπροπύργου.

Να αναφέρουμε τώρα ότι η τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα που χωράει περίπου έως 28 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό, είναι συνδεδεμένη με πλωτά και χερσαία αντλιοστάσια με την φυσική λίμνη Υλική στην Βοιωτία που περιέχει περίπου 430-435 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό (με μέγιστη τιμή 594 εκατομμύρια κυβικά μέτρα περίπου), αλλά και συνδεδεμένη με την τεχνητή λίμνη του Μόρνου που προέρχεται από το ποτάμι Μόρνος στην Φωκίδα, που έχει χωρητικότητα έως 780 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό. Ενώ το φράγμα στον ποτάμι του Μόρνου που δημιουργεί την τεχνητή λίμνη του Μόρνου είναι το ψηλότερο χωμάτινο φράγμα της Ευρώπης ύψους 126 μέτρων.

Μια τεχνητή λίμνη του Μόρνου, όπου παίρνει νερό και από τον ποταμό Εύηνο στην Αιτωλοακαρνανία με όγκο νερού 60-70 εκατομμύρια κυβικά μέτρα.

Οπότε στην πραγματικότητα το πόσιμο νερό της Αττικής δεν προέρχεται από την Αττική αλλά από την Αιτωλοακαρνανία, την Βοιωτία και την Φωκίδα, ενώ συνολικά το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας αναπτύσσεται σε μια περιοχή 4000 km² και περιλαμβάνει 4 φράγματα, περισσότερες από 100 γεωτρήσεις σε τρεις κύριους υπόγειους υδροφορείς, 350 km κύρια υδραγωγεία, 15 αντλητικά συγκροτήματα για τη μεταφορά νερού και 4 διυλιστήρια.

Ενώ η Αττική έχει κατανάλωση το καλοκαίρι από 2.000.000 m³ έως 2.500.000 m³ ανά ημέρα και το υπόλοιπο διάστημα 1.500.000 m³ έως 2.000.000 m³ ανά ημέρα.

Ενώ αυτή τη στιγμή τα αποθέματα είναι :

Εύηνος 62.517.000 m³

Μαραθώνας 22.357.000 m³

Μόρνος 482.620.000 m³

Υλίκη 351.064.000 m³

ΣΥΝΟΛΟ 918.558.000 m³

Για αυτήν την στιγμή λοιπόν, τα αποθέματα είναι μακράν τα χειρότερα της τελευταίας 15ετιας.

Στην 1η εικόνα δίνονται σε γράφημα τα αποθέματα των ταμιευτήρων για διάφορα έτη και στην 2η εικόνα ανα μήνα απο το 1985 έως και τον Μάρτιο του 2024.

Φαίνεται καθαρά η μεγάλη ξηρασία που έπληξε την Αττική (καθώς και άλλους νομούς) την περίοδο 1988 - 1994 με τα ελάχιστα αποθέματα που έχουν καταγραφεί να σημειώνονται το 1993 με μόλις 105.307.000 κυβικά μέτρα νερού που υπήρχαν στους ταμιευτήρες της ΕΥΔΑΠ στις 13 Νοέμβριου 1993.

Κατά τη συγκεκριμένη επταετία η χρονική κατανομή της βροχόπτωσης στις περιοχες μέσα στη διάρκεια του υδρολογικού έτους είναι αισθητά διαφοροποιημένη, σε σχέση με το μέσο καθεστώς της.

Το μήνα Ιανουάριο έχουμε σχεδόν μηδενικές βροχοπτώσεις κατά τα έτη 1988-89 και 1989-90 στις λεκάνες απορροης, ενώ και κατά τα υπόλοιπα έτη η βροχόπτωση το μήνα αυτό παρουσιάζεται ιδιαίτερα μειωμένη.

Το μήνα Φεβρουάριο οι βροχοπτώσεις στις λεκάνες απορροης είναι αρκετά μικρότερες από τις αναμενόμενες σχεδόν και για τα επτά υδρολογικά έτη.

Τους μήνες Οκτώβριο, Δεκέμβριο και Μάρτιο στα περισσότερα υδρολογικά έτη στις λεκάνες απορροής, οι βροχοπτώσεις είναι μικρότερες από τις αναμενόμενες. 

Όμως τους μήνες Μάιο, Ιούλιο και Αύγουστο οι βροχοπτώσεις είναι κατά ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ από τις αναμενόμενες στα περισσότερα υδρολογικά έτη στις λεκάνες απορροής.

Παράδοξο ; Οχι ακριβώς.

Αν εξετάσουμε τις βροχοπτώσεις σε σχέση με τις απορροές στις λεκάνες το παράδοξο μεγαλώνει :

Ενω δηλαδή ίσχυε :

►Συνολικά στην επταετία οι βροχοπτώσεις στις λεκάνες απορροής αντιστοιχούσαν στο 92 % και 83 % των κλιματικών δεδομένων

►Συνολικά στην επταετία οι απορροές των ποταμών αντιστοιχούσαν στο 41 % και 62 % των μεσων τιμων με βάση τα ιστορικά δεδομένα

Έτσι ενώ οι ετήσιες βροχοπτώσεις στις λεκάνες του υδροσυστήματος μειώθηκαν κατά περίπου 10 %, οι απορροές μειώθηκαν κατά περίπου 50 %.Το φαινομενικο αυτο παραδοξο της μη συσχετισης βροχοπτωσεων και επιφανειακων απορροων εξηγειται ευκολα αφου ο μετασχηματισμός της βροχόπτωσης σε επιφανειακή απορροή είναι μη γραμμικός και επηρεάζεται από παράγοντες οπως η δίαιτα της εδαφικής υγρασίας, η συσσώρευση/τήξη χιονιού, η εξατμοδιαπνοή και η κατάσταση των υπογείων υδροφορέων.

Κύριος παράγοντας είναι προφανώς ότι οι θερινές βροχές, που γίνονται υπό μορφή ως επί το πλείστον καταιγίδας, άρα έχουμε και μεγάλα ποσά υετού σε μικρό χρονικό διάστημα, προσφέρουν πολύ μικρότερες επιφανειακές απορροές τελικά, από ότι οι πιο ήπιες ως προς την ραγδαιότητα βροχές στο υπόλοιπο χρονικό διάστημα. Επιπροσθέτως ο χειμερινός υετός με την μορφή χιονιού, προσφέρει ακόμα αποδοτικότερη επιφανειακή απορροή και από τις χειμερινές βροχές.

ΠΗΓΗ : fb - Ανάρτηση Γιώργου Τσαβδάρη στο Wether Analysis Greece

Πηγη στοιχειων και στατιστικων : ΕΥΔΑΠ (Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτευούσης) - Διαχείριση Ξηρασιών - Η Έμμονη Ξηρασία των Ετών 1987-94, Αθανάσιος Οικονόμου, Δημήτριος Παπαλέξης