Η διαχείριση των κατακλυσμένων εκτάσεων και η μελλοντική προστασία της υπολεκάνης Κάρλας - (Κώστας Γκούμας - Τάσος Μπαρμπούτης)*

 

1. Πολλά έχουν γραφεί για την δραματική κατάσταση που βιώνουν τα αγροτικά νοικοκυριά στις παρακάρλιες περιοχές, όπου με τις πλημμύρες του Σεπτέμβρη τα νερά του Πηνειού αρχικά κατέκλυσαν περίπου 180.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης και σήμερα παραμένουν σε περίπου 120.000 στρ. [Σημ. : σε αυτά δεν συμπεριλαμβάνεται η έκταση που καταλαμβάνει η τεχνητή λίμνη].

Ο χρόνος απομάκρυνσης των υδάτων μέσω της μόνης υφιστάμενης διεξόδου προς τον Παγασητικό κόλπο,  υπό φυσιολογικές συνθήκες [σημ. : ετησίως κατά μ. ο. 500 mm βροχής / 900 mm εξάτμισης ], και με δεδομένη την επιβεβαιωμένη συνεχιζόμενη παροχέτευση των 8,3 κ. μ. /δευτ. υπολογίζεται σε αρκετούς, ίσως και δεκαπέντε μήνες από σήμερα.

Σε ότι αφορά τις καταστροφές των δημόσιων αγροτικών κλπ. υποδομών (οδοποιία, γέφυρες, διώρυγες, αναχώματα προστασίας, αντλιοστάσια, δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας κλπ.) που βρίσκονται κάτω από το νερό, το μέγεθος τους είναι δύσκολο να εκτιμηθεί αυτή τη στιγμή και βεβαίως είναι απροσδιόριστο το κόστος και ο χρόνος που απαιτείται για την αποκατάσταση τους, έτσι ώστε να μπορέσουν και πάλι εξυπηρετούν τους  αγρότες της περιοχής.

Εκτός αυτού υπάρχει σοβαρό πρόβλημα και με τα κινητά περιουσιακά στοιχεία των καλλιεργητών (γεωργικά μηχανήματα, εξοπλισμός κλπ.) που κατακλύστηκαν ή/και βρίσκονται ακόμη κάτω από τα νερά.

Θα προσθέσουμε επίσης την ανησυχία για την κατάσταση των εδαφών και τις απαιτήσεις σε χρόνο και χρήμα για την επαναφορά τους σε κατάσταση ώστε να μπορούν να καλλιεργηθούν.

Με όλα αυτά είναι απόλυτα φυσιολογική η  αγωνία για το μέλλον αυτών των ανθρώπων, για την ζωή των ιδίων και των οικογενειών τους, για την επαγγελματική τους προοπτική, ακόμη και για την παραμονή τους στην περιοχή.

Μέγιστο θέμα στο εξής η ΑΣΦΑΛΕΙΑ και η προστασία τους απέναντι σε ανάλογα μελλοντικά φυσικά φαινόμενα.

Και εδώ αρχίζει ο έντονος προβληματισμός για τις επιλογές και τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν άμεσα αλλά και μεσο - μακροπρόθεσμα.

2. Πριν αναπτύξουμε τις δικές μας απόψεις για την διαχείριση της σύνθετης κατάστασης που έχει δημιουργηθεί, μια βασική διευκρίνιση είναι αναγκαία.

Επισκεφθήκαμε επανειλημμένα την περιοχή και έχουμε διαμορφώσει δική μας αντίληψη για το τι ακριβώς συνέβη στην Κάρλα.

Παρόλα αυτά ούτε ειδικοί είμαστε, ούτε έχουμε την πρόθεση να υποκαταστήσουμε εκείνους τους επιστήμονες και τους τεχνικούς που είναι εντεταλμένοι να μελετήσουν και να υποβάλουν στην κυβέρνηση τις προτάσεις τους για την μελλοντική αντιπλημμυρική προστασία της υπολέκανης της Κάρλας. [Σημ.: αναφερόμαστε στην αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης Κίνδυνου Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) και στην οριστική έκθεση των εμπειρογνωμόνων της Ολλανδικής ΗVΑ].

Γι’ αυτό θα περιοριστούμε σε μια μεθοδολογική προσέγγιση  του ζητήματος  παραθέτοντας  απλώς σειρά λογικών σκέψεων, αποφεύγοντας παράλληλα (όσο γίνεται) την   συναισθηματική φόρτιση που προκαλεί η δραματική κατάσταση που έχει δημιουργηθεί.

Καταρχήν θεωρούμε ΑΔΙΑΝΟΗΤΟ πως σήμερα, σχεδόν πέντε μήνες μετά τις πλημμύρες, δεν έχει εκδοθεί το πόρισμα για το πως ακριβώς  κατέρρευσε η αντιπλημμυρική προστασία της λεκάνης του Πηνειού και ειδικότερα της υπολεκάνης της Κάρλας, ενώ έως αυτή τη στιγμή κανείς δεν  έχει αναλάβει τις πολιτικές  ευθύνες.

[Κατά την γνώμη μας, οι πολιτικοί προϊστάμενοι του Υπουργείου Υποδομών και της Περιφέρειας Θεσσαλίας, όφειλαν να έχουν μεριμνήσει για την σύνταξη  του σχετικού πορίσματος και να το είχαν κάνει γνωστό στην κοινή γνώμη, κυρίως όμως στις δικαστικές αρχές, οι οποίες υποτίθεται πως θα ερευνήσουν τις αίτιες και τις ευθύνες για την απίστευτη αυτή αστοχία].

Σύμφωνα πάντως με τις δικές μας διαπιστώσεις, κατά την αιχμή της πλημύρας στο ύψος της περιοχής Κουλουρίου - Γυρτώνης, ο όγκος του νερού «πέρασε» μέσα από την ζώνη πλημμυρών χωρίς να υπερπηδηθεί το ανατολικό ανάχωμα που προστάτευε τις παρακάρλιες περιοχές.

Με άλλα λόγια η ζώνη πλημμυρών με τα συγκεκριμένα τεχνικά χαρακτηριστικά  (ύψος αναχωμάτων, πλάτος - απόσταση μεταξύ τους κλπ.) αποδείχθηκε επαρκής για να «υποδεχθεί» τους τεράστιους όγκους νερού του Ντάνιελ.

Κατά την άποψη μας η αστοχία συνίσταται στο γεγονός πως τα αναχώματα  δεν άντεξαν στις πιέσεις που δέχθηκαν και  κατέρρευσαν σε αρκετά σημεία γιατί ήταν προβληματικά (από πλευράς ύψους ή/και στεγανότητας).

Έτσι, μετά από αρκετές δεκαετίες ομαλής λειτουργίας του συστήματος ασφάλειας της υπολεκάνης Κάρλας, τα νερά κατέκλυσαν και πάλι την περιοχή αυτή προκαλώντας μια τεράστια καταστροφή.

Και τώρα, μέσα στην απογοήτευση και την σύγχυση που έχει δημιουργηθεί, δίνεται μεγάλη δημοσιότητα στην διατύπωση προτάσεων για την ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗ προστασία της παρακάρλιας περιοχής με την διοχέτευση προς το Αιγαίο πέλαγος σημαντικού όγκου υδάτων μέσω νέας σήραγγας που θα κατασκευαστεί  στο Μαυροβούνι, θεωρώντας ως ΔΕΔΟΜΕΝΟ πως, σε περίπτωση επανάληψης παρόμοιων πλημμυρικών φαινομένων, το σύστημα προστασίας στο ύψος της Γυρτώνης (ευρεία ζώνη πλημμυρών και αναχώματα) θα αστοχήσει και πάλι !

Εκτιμούμε πως για την αποφυγή παρόμοιων καταστροφών στο μέλλον, εκτός από την κατασκευή κατάλληλων έργων συγκράτησης σημαντικού όγκου νερού στα ημιορεινά περιμετρικά του θεσσαλικού κάμπου, επιβάλλεται η  απομάκρυνση όλων των εμποδίων που καταγράφηκαν εντός της ζώνης πλημμυρών Πηνειού (μπαζώματα, κτίρια, υπερυψωμένοι δρόμοι και γέφυρες, μικρά πρόχειρα φράγματα κλπ.), η επαναφορά του προβλεπόμενου ύψους των αναχωμάτων προστασίας, η επέκταση του πλάτους των ζωνών πλημμύρας (εάν κριθεί αναγκαίο), καθώς και η ελεγχόμενη εκτόνωση των πλημμυρικών ροών σε προκαθορισμένες  ζώνες - καλλιεργούμενες εκτάσεις.

Στην περίπτωση της Κάρλας, το πρώτο βήμα είναι να εκτιμηθεί εάν η ζώνη πλημμυρών στο ύψος της Γυρτωνης είναι επαρκής (ή όχι) για διέλευση όγκου υδάτων παρόμοιου με αυτόν του Ντάνιελ.

Σε περίπτωση που οι ειδικοί εκτιμήσουν πως οι όγκοι νερού θα είναι στο μέλλον ακόμη μεγαλύτεροι, τότε το  δεύτερο βήμα είναι  να εξεταστεί εάν υπάρχουν περιθώρια αύξησης της διατομής στην ζώνη πλημμυρών, είτε με κάποια ανύψωση (και ενίσχυση) των αναχωμάτων, είτε με μετατόπιση του δυτικού αναχώματος για αύξηση του όγκου του νερού που θα διέρχεται  ανάμεσα στα αναχώματα, ή βεβαίως και τα δυο μαζί.

Αυτονόητο είναι πως σε κάθε περίπτωση τα αναχώματα πρέπει να συντηρηθούν, να συμπυκνωθούν στον μέγιστο βαθμό και ενδεχομένως να τοποθετηθεί (όπου απαιτείται) λιθορριπή στα πρανή ώστε να αποφευχθεί εκ νέου η θραύση τους, όπως συνέβη σε πολλά σημεία κατά την πρόσφατη πλημμύρα λόγω της κακής κατάστασης και της ελλιπούς συντήρησης τους.

Εάν παρόλα αυτά η αξιολόγηση της επάρκειας του υφιστάμενου σχεδιασμού αντιπλημμυρικής προστασίας οδηγήσει στο συμπέρασμα πως και πάλι η παρακάρλια περιοχή δεν είναι ασφαλής, ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΤΟΤΕ πρέπει να αναζητηθούν λύσεις και τεχνικά έργα για την εκτόνωση ενός μέρους των πλημμυρικών υδάτων του Πηνειού προς άλλη κατεύθυνση.

Στο βαθμό που αυτή η αξιολόγηση δεν έχει οριστικοποιηθεί, τότε οι προτάσεις που ακούγονται καθημερινά είναι, κατά την δική μας κρίση, βιαστικές και άστοχες.

Εφόσον μάλιστα δεν έχουν καν προσδιοριστεί τα τεχνικά χαρακτηριστικά της διαδρομής του και ο όγκος νερού που (σύμφωνα με αυτές τις προτάσεις)  «πρέπει» να εκτονωθεί προς το Αιγαίο, και ενώ δεν υπάρχουν πλήρεις γεωλογικές κ.α μελέτες για το εγχείρημα, τότε με βάση την  επιστημονική και τεχνική μεθοδολογία είναι τουλάχιστον παράδοξο να  προτείνεται η ακριβής διάμετρος της σήραγγας, να διατυπώνονται εκτιμήσεις κόστους  κατασκευής του έργου κοκ.

Συνοπτικά εμείς εκτιμούμε πως το «κλειδί» για την μελλοντική αντιπλημμυρική προστασία της ευρύτερης παρακάρλιας περιοχής βρίσκεται κυρίως στα αναχώματα του Πηνειού (περιοχή Κουλουρίου – Γυρτώνης) και αντίστοιχων συλλεκτήρων νότια του ταμιευτήρα Κάρλας.

Εκεί θα πρέπει να αναζητηθούν οι ανάλογες ασφαλείς λύσεις, με την προϋπόθεση βεβαίως πως στο εξής οι  πολιτικοί και αυτοδιοικητικοί παράγοντες  θα  εγγυηθούν προς τους κατοίκους, τους αγρότες - κτηνοτρόφους, τις βιομηχανίες κοκ, πως στο μέλλον η παρακολούθηση και η συντήρηση των υποδομών προστασίας θα είναι συστηματική και σύμφωνη με τους κανονισμούς.

3. Σε ότι αφορά στις κατακλυσμένες εκτάσεις και υποδομές, η  μόνη υφιστάμενη λύση απομάκρυνσης των υδάτων είναι αυτή μέσω της σήραγγας προς τον Παγασητικό κόλπο.

Στις παρούσες συνθήκες, κάθε άλλη συζήτηση στερείται ρεαλισμού και λειτουργεί αποπροσανατολιστικά. 

Επιπλέον, σε περίπτωση επιλογής κατασκευής οποιουδήποτε τεχνικού έργου ή/και δημιουργίας εγκαταστάσεων απάντλησης των υδάτων με αντλητικά συγκροτήματα τεράστιας ισχύος και σύστημα αγωγών μεταφοράς μήκους αρκετών χλμ., ο χρόνος για την υλοποίηση τους δεν θα υπολείπεται κατά πολύ από την εκτίμηση των 12 - 15 μηνών που θα απαιτηθούν για την πλήρη αποστράγγιση προς Παγασητικό και του τελευταίου εκταρίου κατακλυσμένης γης.

Με βάση τα παραπάνω, προφανώς επιβάλλεται η εξασφάλιση πόρων και η άμεση καταβολή επαρκούς αποζημίωσης των καλλιεργητών που έχουν πληγεί, η κάλυψη του εισοδήματος που απώλεσαν και οποιαδήποτε αλλά δίκαια κίνητρα που θα στοχεύουν στην παραμονή των ανθρώπων στον τόπο τους, ώστε μετα την απομάκρυνση των υδάτων να μπορέσουν σταδιακά να επανέλθουν στις δραστηριότητες τους.

Υστερόγραφο : Μόλις χθες, στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» της Κυριακής (4^η Φεβρουαρίου) δημοσιεύτηκε ένα ολοσέλιδο άρθρο για την Κάρλα παρουσιάζοντας στην κοινή γνώμη μια εντελώς στρεβλή εικόνα για την ιστορία του θέματος αλλά και για την σημερινή κατάσταση.

Προφανώς δεν έχει νόημα να «αντικρούσουμε» τους  ανιστόρητους ισχυρισμούς της  συντάκτριας του άρθρου.

Θα την συμβουλεύαμε όμως  να ρίξει μια πιο προσεκτική ματιά στην ιστορική εξέλιξη του μετασχηματισμού της Κάρλας.

Εντελώς επιλεκτικά, της προτείνουμε την «κλασσική» και πρώτη ολοκληρωμένη επί του θέματος επιστημονική μελέτη του Ιταλού Nobile (1913!), έως την πιο πρόσφατη του Ιδρύματος Γουλανδρή. Αλλά και στο ypethe.gr θα βρει ένα πλήθος στοιχείων και δημοσιευμάτων [δες ενδεικτικά το σχετικό αφιέρωμα της Κάρλας] που «φωτίζουν» την ιστορία της Κάρλας και αναιρούν τις θεωρίες του συρμού περί «αποξήρανσης» της με σκοπό, υποτίθεται, όλη η έκταση της ομώνυμης υπολεκάνης να μετατραπεί σε «αποκλειστικά γεωργική γη»!!

Συνοπτικά, είναι γνωστό πως έως τα μέσα δεκαετίας 1950 οι πλημμύρες του Πηνειού στο ύψος της Γυρτώνης κατέκλυζαν  ανεξέλεγκτα την ευρύτερη περιοχή  της Κάρλας.

Στην πραγματικότητα όμως νερά σε σταθερή βάση υπήρχαν μόνο στο λιμναίο τμήμα του υδάτινου οικοσυστήματος (αυτό που ένα μέρος του καταλαμβάνει σήμερα ο νέος περιγεγραμμένος ταμιευτήρας), ενώ οι υπόλοιπες εκτάσεις κατακλύζονταν περιστασιακά, άλλοτε με περισσότερα και άλλοτε με λιγότερα νερά, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της κάθε υδρολογικής χρονιάς.

Κατά ένα τρόπο η φύση, με τον δικό της άναρχο τρόπο, προσδιόριζε μια ασταθή και συνεχώς  μεταβαλλόμενη «σχέση» ανάμεσα στο υδάτινο στοιχείο, στα έλη και στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις (τις οποίες κάθε χρόνια αξιοποιούσαν οι γεωργοί και κτηνοτρόφοι της περιοχής, που επί αιώνες φρόντιζαν να προσαρμόζονται  στην ακαθόριστη αυτή ισορροπία).

Τελικά, μετά από πάρα πολλά χρόνια προβληματισμού, μελετών, διαβουλεύσεων και άπειρων εμποδίων (πόλεμοι, οικονομικά προβλήματα κλπ.), η πολιτεία πέτυχε να υπάρξει μια διευθέτηση στην «ανταγωνιστική» σχέση υδάτων και καλλιεργειών που περιγράψαμε.

Είχαν προηγηθεί την δεκαετία 1950 το έργο προστασίας της υπολεκάνης Κάρλας με την κατασκευή αναχωμάτων στον Πηνειό στο ύψος Κουλουρίου - Γυρτώνης, η εκκένωση των αλατούχων υδάτων έως το 1962 και στη συνέχεια, με 25 χρόνια καθυστέρηση, η  δρομολόγηση της νέας τεχνητή λίμνη Κάρλας των 38.000 στρεμμάτων, η οποία εγκαινιάστηκε και λειτουργεί από το 2018.

Με το έργο αυτό προσδιορίστηκε τελεσίδικα σε ποια έκταση θα λειτουργεί το νέο υδάτινο οικοσύστημα και αντίστοιχα ποιες εκτάσεις θα «ανήκουν» στην γεωργία - κτηνοτροφία για βιώσιμη αξιοποίηση, με πλήρη ασφάλεια και σε συνθήκες υγιεινής, δηλαδή το ακριβώς αντίθετο από ότι συνέβαινε κατά το παρελθόν (πλημμύρες, ελονοσία κλπ.).

*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. Δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ,

 

*Μπαρμπούτης Τάσος, πολιτικός μηχανικός, μέλος ΔΣ ΕΘΕΜ, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔΘ, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ

Eνημερωθείτε για τα νέα του blog

- Από την σελίδα μας στο fb

- Από την ομάδα μας στο fb