Ο ρόλος και η σημασία του Σχεδίου Διαχείρισης Υδάτων στην επίλυση του Υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας (Μέρος 1ο) - Του Κώστα Γκούμα*

 

Ευρωπαϊκή Οδηγία – Πλαίσιο 2000/60

Το τελευταίο διάστημα και ενόψει  των εκλογών πληθαίνουν τα άρθρα και οι παρεμβάσεις για τα έργα Αχελώου και τις δυσκολίες για την επίλυση συνολικά του  υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας.

Το βασικό εμπόδιο που επικαλείται η σημερινή κυβέρνηση, για την στασιμότητα  που παρατηρείται στα έργα είναι ο αποκλεισμός τους από το Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας του 2017 (κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ), με αποτέλεσμα ο μέσος αναγνώστης να δυσκολεύεται να διακρίνει την ουσία του σύνθετου αυτού θέματος.

Εκτός, από την κατά καιρούς, συνειδητή προσπάθεια ορισμένων, να δημιουργήσουν συγχύσεις στην κοινή γνώμη  και να προκαλέσουν αμφιβολίες, ως προς την δυνατότητα ενίσχυσης των υδάτων του Θεσσαλικού διαμερίσματος από τα νερά της Δυτικής Θεσσαλίας (Άνω Αχελώος), με ανακριβή ή/και ψευδή στοιχεία, με στρεβλώσεις, με  υπερβολές και αναμασώντας διαρκώς τα χιλιοειπωμένα (ΣτΕ  κλπ.), είναι γεγονός ότι για πολλά χρόνια δεν υπήρξε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική και ολοκληρωμένος σχεδιασμός στην  διαχείριση των υδατικών πόρων της Θεσσαλίας, παρότι το μεγάλο υδατικό έλλειμμα στη Θεσσαλία είναι αναμφισβήτητο.

Το ζητούμενο συνεπώς είναι πως θα καλυφθεί το έλλειμμα αυτό, αφενός να ανακοπεί  και, ει δυνατόν, να αντιστραφεί η εντεινόμενη καταστροφή των υδατικών οικοσυστημάτων (υπόγειοι υδροφορείς, Πηνειός και παραπόταμοι, λίμνες κλπ.) και αφετέρου να ανταποκριθούμε στην ζήτηση νερού για τις ανάγκες μας (αρδευτικές, υδρευτικές, οικολογικές κλπ.).

Σε μια προσπάθεια να γίνουν κατανοητές οι βασικές παράμετροι του προβλήματος και να ερμηνεύσουμε όσα δεν «φαίνονται» στην ρητορική αυτών που αντιτίθενται στην ενίσχυση της λεκάνης Πηνειού με νερά από τον Αχελώο, ή κατά περίπτωση συνθηματολογούν «υπέρ ή κατά» των έργων, θα προσεγγίσουμε το θέμα μέσα από το υφιστάμενο θεσμικό (εθνικό και κοινοτικό) πλαίσιο και ειδικότερα από την περίοδο που ισχύει τόσο η Οδηγία 2000/60 (Νόμος του κράτους από το 2003 και εκσυγχρονιστικό εργαλείο διαχείρισης), όσο και τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ, 2014), μέσω των οποίων ελπίζαμε ότι θα μπει μια σειρά στον τομέα αυτό.

Τα πρώτα ΣΔΛΑΠ  εγκρίθηκαν με Υπουργική Απόφαση (με ισχύ «νόμου») το 2014, προβλέποντας ενίσχυση με 250 εκατ. κυβικά μέτρα νερού (hm3) από τον Αχελώο, ενώ η πρώτη αναθεώρηση τους (2017) υιοθέτησε την κάλυψη του ελλείμματος χωρίς τα έργα Αχελώου.

Το πρώτο ερώτημα είναι : εφαρμόστηκαν (στο σύνολο των προβλέψεων τους) τα ΣΔΛΑΠ, είτε κατά την πρώτη εκδοχή τους (Σεπτέμβριος 2014 έως Αύγουστος 2017), είτε κατά την δεύτερη (αναθεωρημένη) εκδοχή τους (Αύγουστος 2017 έως σήμερα που βρίσκονται υπό αναθεώρηση) ;

Η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητική και για τις δύο αυτές περιόδους. Οι δε συνέπειες αυτής της πολιτικής αβελτηρίας ήταν η επιδείνωση των ήδη  τεράστιων προβλημάτων στη Θεσσαλία.  

Και παρότι το ΣΔΛΑΠ αποτελεί μία κοινωνική συμφωνία για την αειφορική διαχείριση του κοινού πόρου και είναι ένα θεσμικό κείμενο με χαρακτήρα δεσμευτικού πλαισίου για κάθε δραστηριότητα που έχει σχέση άμεσα ή έμμεσα με το νερό στο υδατικό διαμέρισμα, εντούτοις ελάχιστα από τα προβλεπόμενα σε αυτό υλοποιήθηκαν.  

Το υδατικό δυναμικό (υπόγειο και επιφανειακό) που αποτελεί δημόσιο αγαθό, δεν οριοθετείται στα στενά γεωγραφικά ή/και διοικητικά όρια μιας Περιφέρειας, ενός οργανισμού της αυτοδιοίκησης ή ενός οργανισμού εγγείων βελτιώσεων (ΤΟΕΒ – ΓΟΕΒ).

Η διαχείριση του γίνεται από ευρύτερες διοικητικές δομές, που δημιουργήθηκαν με κύρια κριτήρια τα όρια των Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΛΑΠ) ή/και τα Υδατικά Διαμερίσματα (ΥΔ), την βέλτιστη διαχείριση του αρδευτικού νερού, αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος.

 

Η Ευρωπαϊκή Οδηγία – Πλαίσιο για τη διαχείριση των Υδάτων (Οδηγία 2000/60/ΕΚ) καθορίζει τις αρχές και προτείνει μέτρα για τη διατήρηση και προστασία όλων των υδάτων - ποτάμια, λίμνες, μεταβατικά, παράκτια και υπόγεια ύδατα -  εισάγοντας για πρώτη φορά την έννοια της «οικολογικής σημασίας».

Στο πλαίσιο αυτό, η Οδηγία απαιτεί την εκτέλεση πολυάριθμων προπαρασκευαστικών εργασιών, που οδηγούν στην υιοθέτηση Προγραμμάτων Μέτρων, τα οποία εντάσσονται στο Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) και της εφαρμογής, αναθεώρησης και ανανέωσής του σε έναν εξαετή κύκλο.

Tο Σχέδιο Διαχείρισης δεν αποτελεί την αφετηρία, ούτε το πέρας της εφαρμογής της Οδηγίας, αλλά ένα σημαντικό σταθμό στον οποίο καταγράφεται η πρόοδος που έχει επιτευχθεί και περιγράφεται ο προσανατολισμός των δράσεων του διαχειριστικού κύκλου που ακολουθεί.

Ο κύριος μηχανισμός για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας είναι η εφαρμογή του Προγράμματος Μέτρων για την προστασία και αποκατάσταση των υδάτων (Άρθρο 11, Παράρτημα VI της Οδηγίας  και Παράρτημα VIII του Π.Δ. 51/2007).

Το πρόγραμμα μέτρων, είναι το βασικό στοιχείο του Διαχειριστικού Σχεδίου και καθορίζει όλες τις απαραίτητες ενέργειες που πρέπει να εφαρμοστούν κατά την εξαετή περίοδο διαχείρισης για να εξασφαλιστεί η επίτευξη των στόχων της Οδηγίας.

Το πρόγραμμα μέτρων διακρίνεται σε :

v Βασικά μέτρα (Μέτρα για εφαρμογή Κοινοτικής και Εθνικής Νομοθεσίας, για την προστασία των υδάτων κλπ.)

v Συμπληρωματικά μέτρα (Διοικητικά μέτρα, μέτρα διαχείρισης της ζήτησης, ανάκτηση κόστους υπηρεσιών ύδατος, κοστολόγηση – τιμολόγηση νερού, έργα δομικών κατασκευών, τεχνητού εμπλουτισμού κλπ.)

Για να εξισορροπηθεί η «προσφορά» με την «ζήτηση» νερού, οι στοχεύσεις του Σχεδίου Διαχείρισης Υδάτων (με μέτρα, δράσεις και έργα) κινούνται σε δύο αντίρροπες κατευθύνσεις, την μείωση της κατανάλωσης και ταυτόχρονα την αύξηση της προσφοράς με νέα έργα ταμίευσης.

Σύμφωνα με το ΣΔΛΑΠ (2017) στη Θεσσαλία καταναλώνονται 1.425 hm3 νερού, εκ των οποίων το 92% αφορά τις αρδεύσεις.

Οι βασικοί στόχοι και των δύο ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας (2014, 2017) ήταν η κάλυψη των αρδευτικών αναγκών (2,5 εκατ. στρ.), ο μηδενισμός του υδατικού ελλείμματος και ταυτόχρονα η επίτευξη  «καλής» κατάστασης των υδάτων.

Το ισοζύγιο προσφοράς - ζήτησης νερού στη λεκάνη Πηνειού (σύμφωνα με το ΣΔΛΑΠΘ) εμφανίζεται στον παρακάτω πίνακα.

Τα έργα και οι δράσεις με τα οποία προβλέπεται ο μηδενισμός του υδατικού ισοζυγίου του ΣΔΛΑΠΘ, είναι αρχικά η μείωση της κατανάλωσης νερού (14%), τα δρομολογημένα έργα (όσα υλοποιούνται) και τα πρόσθετα (νέα προβλεπόμενα) υδατικά έργα.

Όπως προκύπτει από τα επίσημα διαθέσιμα στοιχεία από τις τρεις δέσμες των προβλεπόμενων μέτρων (βασικά και συμπληρωματικά), οι παραπάνω στόχοι δεν κατέστησαν εφικτοί μέχρι το 2022 (που ήδη παρήλθε), αλλά δεν θα καταστούν εφικτοί, κατά την άποψή μας, ούτε και μέχρι το 2027 (που θα ισχύει η 2^η αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠΘ), αν δεν αλλάξουν ριζικά πολλά πράγματα στην διαχείριση των υδάτων, σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.

Σε δημόσιες παρεμβάσεις έχουμε χαρακτηρίσει το ΣΔΛΑΠΘ ουτοπικό και «άσκηση επί χάρτου».

Θα τεκμηριώσουμε την άποψη μας αυτή, με την μεθοδολογία, τα στοιχεία και τις προβλέψεις του ισχύοντος ΣΔΛΑΠΘ (2017) :

Ι. Πρώτη δέσμη μέτρων

Μείωση κατανάλωσης νερού 14% (προβλέπεται από 524 m3/στρ. αυτή να μειωθεί σε 450 m3/στρ. ετησίως) : Δεν υπάρχει  όμως σχέδιο – masterplan, ενημέρωση και κίνητρα (για έξυπνα συστήματα άρδευσης κλπ. αυτοματισμούς).

Την εφαρμογή του μέτρου αυτού δυσκολεύουν οι προβληματικοί φορείς διαχείρισης (ΤΟΕΒ), το απηρχαιωμένο θεσμικό τους πλαίσιο, οι διαχρονικές αδυναμίες της  Διοίκησης και οι ανεξέλεγκτοι χρήστες (77% από ιδιωτικές γεωτρήσεις), αλλά κυρίως η διαχρονική αδυναμία της Πολιτείας να γνωρίζει τους χρήστες και την ετήσια ποσότητα νερού που καταναλώνουν.

Ηλεκτρονική ετήσια καταγραφή απολήψεων (δηλαδή πόσο νερό καταναλώνουμε από επιφανειακά και υπόγεια ύδατα).

Πως να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας το μέτρο αυτό  :

Ø Όταν οι διάσπαρτες περιφερειακές υπηρεσίες (στην αιρετή & κρατική Περιφέρεια), προσπαθούν ανεπιτυχώς πάνω από 12 χρόνια να ολοκληρώσουν την διαδικασία καταγραφής των σημείων υδροληψίας υπόγειων (γεωτρήσεων) και επιφανειακών νερών και της ανανέωσης των αδειών χρήσης νερού.

Έχουν εκδοθεί περισσότερες από 10 ΚΥΑ ή αλληλοαναιρούμενες εγκύκλιοι και πολλές παρατάσεις, γεγονός που επιβεβαιώνει την δυσπιστία όσων από τους αγρότες ταλαιπωρήθηκαν με την γραφειοκρατία &  επιβαρύνθηκαν οικονομικά.

Σύμφωνα με στοιχεία της αρμόδιας Δ/νσης Υδάτων απαιτούνται πολλά χρόνια για την αδειοδότηση των υπόλοιπων 15.000 γεωτρήσεων (από τις 33.000),

Ø Όταν το Εθνικό Μητρώο Σημείων Υδροληψίας (ΕΜΣΥ) δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, από το 2015 που το ΕΑΓΜΕ ανέλαβε την ευθύνη καταγραφής 170.000 γεωτρήσεων σε όλη τη χώρα.

Ø Όταν οι ίδιοι οι χρήστες αφαιρούν τα υδρόμετρα (μετά την επίσκεψη – όταν και όπου γίνεται – των αρμόδιων υπαλλήλων για τον έλεγχο) και όταν μέχρι σήμερα δεν γίνεται κανένας δειγματοληπτικός έλεγχος στις καταναλώσεις νερού, ώστε να υπάρχει έστω και θεωρητικά ο φόβος του ελέγχου και των ποινών.  

Μέτρα διαχείρισης της ζήτησης  : Τα μέτρα κοστολόγησης – τιμολόγησης και ανάκτησης του κόστους υπηρεσιών ύδατος (περιβαλλοντικό κόστος – κόστος πόρου), είναι από τα βασικά μέτρα που προβλέπει η Οδηγία.

Δυστυχώς στην χώρα μας και το ζήτημα αυτό δεν το διαχειριστήκαμε με την σοβαρότητα και σημασία που έχει, αναβάλλαμε πολλές φορές την εφαρμογή των μέτρων και μέχρι σήμερα δεν έχει αποδώσει, σύμφωνα με τα όσα γνωρίζω για την Θεσσαλία.

Πιλοτικά μέτρα εφαρμογής γεωργίας ακριβείας : Οριζόντιο μέτρο του ΥΠΑΑΤ με  περιορισμένους οικονομικούς πόρους. Δυστυχώς και για το τόσο ελπιδοφόρο αυτό μέτρο, δεν υπάρχει συγκεκριμένη πολιτική και σχέδιο με κίνητρα, αλλά ούτε και κάποια αρμόδια υπηρεσία από το Υπουργείο που θα μπορούσε να δώσει τις κατάλληλες κατευθύνσεις και να ενθαρρύνει ανάλογες πρωτοβουλίες.

Δίκτυα άρδευσης : Είναι ένα από τα μέτρα που προχώρησε ικανοποιητικά σε επίπεδο Περιφέρειας Θεσσαλίας, αφού ήδη έχουν κατασκευαστεί, κατασκευάζονται ή/και έχουν δημοπρατηθεί, περισσότερα από 300 χιλιόμετρα υπόγειων δικτύων σε περιοχές δικαιοδοσίας συλλογικών φορέων (ΤΟΕΒ, Δήμους).

Υπάρχει όμως ανάγκη η παρέμβαση αυτή να συνεχιστεί πιο συστηματικά και οργανωμένα, με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα που διατίθενται για τα κατεστραμμένα ή/και ανοικτά αρδευτικά δίκτυα πολλών ακόμη από τους φορείς διαχείρισης (ΤΟΕΒ, κ.α).  

[Στο 2^ο μέρος θα αναφερθούμε στην Δεύτερη και Τρίτη δέσμη μέτρων του ΣΔΛΑΠ, στις προοπτικές αποκατάστασης του ελλείμματος των 3 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων υπόγειου νερού και σε ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα που παραπέμπουν στο μέλλον της διαχείρισης νερού].

*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. Δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ

Eνημερωθείτε για τα νέα του blog "Νερά - Γεωργία - Περιβάλλον" :

- Από την σελίδα μας στο fb

- Από την ομάδα μας στο fb